1. Anasayfa
2. Sayfalar
3. [ANALİZ] Nijerya’nın Güvenlik Gündemi | Dr. Öğr. Üyesi Hakan AYDIN

Nijerya’da 2020’nin sonlarından bugüne terör eylemlerinde artış gözlemleniyor. 14 Nisan 2014 tarihinde Nijerya’nın kuzeydoğusunda Boko Haram terör örgütünün 276 öğrenciyi kaçırması eylemi tüm dünyada yankı uyandırmış, terör karanlık yüzünü bir kez daha göstermişti. Hiç şüphesiz eğitim, terörizmin önlenmesi hususunda en kritik araçtır ve kelime anlamı “batılı eğitim haramdır” olan Boko Haram, terör eylemlerinde eğitim kurumunu hedef alarak hareket etmektedir. Son dönemde Nijerya’da öğrencilerin kaçırıldığına yönelik haberler yoğunlaşıyor. Silahlı kişiler tarafından 11 ve 20 Aralık 2020 tarihlerinde Katsina eyaletinde 400’ü aşkın öğrenci kaçırılmıştı. 17 Şubat 2021 tarihinde Nijer eyaletinde 27 öğrenci, 25 Şubat’ta ise Zamfara eyaletindeki bir okula saldırı düzenlenerek 317 öğrenci kaçırılmış, öğrencilerin 279’u kurtarılmıştı. 12 Mart’ta Kaduna Eyaleti’nde ise 626 öğrenci ile 3 öğretmen kaçırılmasına yönelik haberlerle birlikte son zamanlardaki saldırılar nedeniyle Nijerya’nın Sokoto, Zamfara, Kano, Katsina, Niger ve Yobe eyaletlerindeki okulların kapatıldığı görülmektedir.

Güvenlik, ulusal ve uluslararası siyasetin en temel başlıklarından birisidir. Varlığı koruma ve sürdürme hedefi doğrultusunda güvenlik kavramının tanımı yapılmaktayken güvenlik gündemi tehditler üzerinden şekillenmektedir. 21.yüzyıl dünyasında terör tehdidi, güvenlik gündeminin birincil başlığıdır. Şu husus belirtilmelidir ki; her ne kadar terör kavramı daha eski tarihlerde ortaya çıksa da, özellikle ulus devletin oluşumu sonrasında yaygınlık kazanmıştır. 11 Eylül 2001 terör saldırıları sonrasında ise eski yeni bu kavramın uluslararası boyut elde ettiği görülmektedir. Afrika kıtasının bazı ülkeleri için istikrarsızlığın temel nedeni olarak terörizm en büyük sorundur. Kıtanın öne çıkan ülkelerinden Nijerya için bu durum geçerlidir.

Nijerya’nın kuzeydoğusunda etkin olan Boko Haram uluslararası düzeyde Kamerun, Çad ve Nijer’de de terör saldırıları gerçekleştirmektedir. Şubat 2020-Şubat 2021 arasında yalnızca ülkenin kuzeydoğusunda Boko Haram’ın terör eylemlerinden 2700’ü aşkın kişinin hayatını kaybettiği kaydedilmektedir. 12 Mart 2021 tarihinde bir askeri konvoya yönelik terör saldırısı düzenlenmişti. Son dönemde Nijerya ordusu Boko Haram ile mücadeleyi yoğunlaştırdı. Mart ayının başında Boko Haram’a yönelik operasyonlar düzenlendi. Bununla birlikte Nijerya’nın Zamfara eyaletinde hayvancılık ve çiftçilikle uğraşan Hausa-Fulaniler arasında çatışmalar yaşandığı haberleri de basına yansıyor. Her ne kadar 2019 yılında taraflar arasında barış anlaşması imzalansa da, mevcut durumda anlaşmanın etkili olamadığı görülüyor.

Atlas Okyanusu’na kıyıya sahip Nijerya, batıdan Benin, kuzeyden Nijer, kuzeydoğudan Çad gölü, doğudan Kamerun ile sınırlanmaktadır. 1960 yılındaki bağımsızlık sonrasında Nijerya için 1999 yılına değin her ne kadar demokratik bir rejim inşası çabaları görülse de, bu dönem askeri darbeler dönemi olarak adlandırılmaktadır. Nijerya’da seçimler 1999’dan itibaren yapılabilmektedir. Ülkede öncelikle parlamenter sistem kabul edilse de, daha sonrasında başkanlık sistemi esas alınmıştır. Federatif sistemin olduğu Nijerya 36 eyalete ayrılmış, ülkenin kuzey bölgesinde şeri hükümlerle yönetilen eyaletler bulunmaktadır. Petrol ve doğalgaz Nijerya’nın iki önemli enerji kaynağıdır ve ülke ekonomisinin ağırlığını bu alandaki gelirler oluşturmaktadır. Ekonomik olarak dünyanın ilk 30 ekonomisi içerisinde yer alan Nijerya’nın GSYH’si 475 milyar $’dır. Nijerya, halihazırda petrol üretimi ve ihracatında ise ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. Ülke nüfusunun %70’inden fazlası, bu oran 112 milyon nüfusa tekabül etmektedir, yoksul olarak sınıflandırılmaktadır. Bu noktada gelir adaletsizliğine dikkat çekilmektedir.

Her 6 Afrikalıdan birinin Nijeryalı olduğu örneğinden 200 milyonluk nüfusla Afrika’nın en kalabalık ülkesi özelliğini elinde bulunduran Nijerya’da etnik ve dini yönden çeşitlilik gözlemlenmektedir. Etnik olarak ülke nüfusunun %29’unu Hausa-Fulani, %21’ini Yoruba ve %18’ini İgbo etnik grupları oluştururken, dini yönden ise ülke nüfusunun %50’si İslam, %40’ı Hristiyan ve %10’u yerel dinler teşkil etmektedir. Nijerya’da etnik ve dini ayrım siyasi bütünlük üzerinde temel belirleyicidir. Ayrıca sömürgecilik döneminin politikaları da Nijerya’nın devlet yapısı ve oluşumu üzerinde önemli bir etkendir. Tarihsel süreçte söz konusu üç etnik gruptan birinin nüfuzunun artması, diğerinin tehdit algılamalarını etkilemiştir. Dolayısıyla etnik ve dini unsurlar siyasetin merkezinde yer almıştır. Zira etnik gerilim 1967 yılında Nijerya İç Savaşı’nda ülkeyi ayrışmaya sürüklemişti. Öte yandan ülkede siyaset kurumu etnik-dinsel ayrım doğrultusunda şekillenmektedir.

2020 Küresel Terör Endeksi’nde terörden etkilenen ülkeler arasında Nijerya, Afganistan ve Irak’tan sonra üçüncü sırada yer alıyor. Terör eylemlerinde öğrencilerin hedef alınmasının sebepleri arasında fidye elde edilmesi ve terör örgütünün hapishanedeki üyelerinin serbest bırakılmasının sağlanmasının amaçlandığı söylenebilir. Nitekim son on yıllık dönemde 18 milyon $’ın üzerinde fidye aldığı ifade edilmektedir. Bununla birlikte Boko Haram ulusal ve uluslararası düzeyde kamuoyunun dikkatini çekmeye ve eğitim faaliyetlerinin güvensizliği üzerinden sosyal hayatı sekteye uğratmaya çalışmaktadır.

Sonuç olarak asimetrik bir niteliğe haiz terörizm, toplumsal çeşitliliğiyle ön plana çıkan Afrika kıtasının başat ülkelerinden Nijerya’da terör güvenlik gündeminin esasını teşkil etmektedir. Terör eylemleri devletin kamu düzenini ve toplumsal yapıyı istikrarsızlaştırma hedefindedir. Diğer yandan terörizm Nijerya’nın ekonomik kalkınma süreci açısından büyük bir engel oluşturmakta, toplumsal güvensizlik ortamı derinleşmektedir. Kuşkusuz terörizm Nijerya’nın güvenlik gündeminde çözümü beklenen en temel başlık konumunu taşımaktadır.